نقد و تحلیل آثار داستانی محمّد مسعود

یکی از جریان های ادبی معاصر، رمان انتقاد اجتماعی است که در حدود سه دهه فعالیت خود در خطّی متمایز از جریان داستان نویسی تحت تأثیر هدایت حرکت می کرد. این جریان محصول رمان تاریخی بود که خود از دل رمان مشروطه برآمد. کاظمی، خلیلی، حجازی و در ادامه محمّد مسعود (1280-1326) از چهره های شاخص این جریان بودند. سه اثر داستانی مسعود ـ تفریحات شب، اشرف مخلوقات و در تلاش معاش ـ در حوزه ی رمان پیکارسک نیز قابل بررسی هستند و دو اثر داستانی دیگر او ـ بهار عمر و گل هایی که در جهنم می رویند ـ نوعی اتوبیوگرافی با دیدگاه من روایتی هستند. در این پژوهش کوشیده شد تا ضمن پرداختن به ابعاد زندگی مسعود و معرّفی آثار او، ویژگی های عمومی داستان نویسی او شناسایی و دسته بندی شود. ویژگی هایی مانند: ماهیت مبارزه ای، توجه به ناتورالیسم، وحدت درون مایه، مداخله در داستان، عدم هم خوانی فرم و محتوا و آفرینش شخصیت های پیکارو. در ادامه، برای نخستین بار، به ارائه ی پارادایم (مدل) رمان اجتماعی پرداخته شد و عمده ترین ویژگی های آن بیان گردیده است. ویژگی هایی مانند: تقابل جنبه های بی رحم جامعه و جنبه های احساسی، نگاه متفاوت به زن، رواج ادبیات فاحشه خانه ای، اعتراف، نگاه سطحی به رئالیسم و شکستن سنت ادبیات مودب. هم چنین در تحلیل عناصر داستانی افزون بر توجه به ژرف ساخت داستان های او، به تحلیل الگوی حادثه، الگوی پردازش شخصیت، ایجاد طنز موقعیّتی، دیدگاه (زاویه ی دید)، لحن و کاربرد طنز منیپوس، درون مایه و نقطه ی شروع در داستان های مسعود توجه گردید.